ضروری مذهب

ضروری مذهب احکام و عقایدی هستند که عموم پیروان یک مذهب آنها را جزء مذهب و دین خود می‌دانند. در دیدگاه بیشتر عالمان دینی، انکار ضروری مذهب، باعث خروج فرد از آن مذهب می‌شود ولی باعث خروج از دین نمی‌گردد. از مهمترین ضروریات مذهب امامیه، باور به امامت دوازده امام از سوی خداوند است.

اصطلاح شناسی

ضروری به معنای بدیهی و لازم در سه اصطلاح فقهی «ضروری دین»، «ضروری مذهب» و «ضروری فقه» به کار رفته است.

ضروری دین

ضروری دین (دین اسلام)، احکام و عقایدی هستند که عموم گروه‌ها و مذاهب اسلامی به روشنی آنها را جزء دین می‌دانند، مانند معاد جسمانی و واجب بودن نماز. انکار ضروری دین، در حقیقت دروغ دانستن گفته‌های خدا یا پیامبر(ص) و یکی از عوامل ارتداد است.

ضروری مذهب

ضروری مذهب، احکام و عقایدی هستند که عموم پیروان یک مذهب آنها را جزء مذهب و دین خود می‌دانند. از آنجا که پیروان هر مذهب آن مذهب را حق و دین راستین می‌دانند فقیهانی همچون صاحب جواهر ضروری مذهب را برای این افراد مساوی ضروری دین دانسته‌اند.

ضروری فقه

ضرورت فقهی دو گونه تبیین شده است:

1. چیزهایی که همه فقیهان بر آن اجماع داشته و قبولش دارند.
2. اموری که رکن فقه است و فقه بدون آنها شکل نمی‌گیرد.

نمونه ها

از مهمترین موارد ضروری مذهب امامیه، اعتقاد به امامت و معصوم دانستن امامان است. از دیگر ضروریات مذهب شیعه می‌توان به جزء بودن «حَی عَلی خَیرِ العَمل» در اذان و حلال بودن متعه اشاره کرد.

حکم فقهی انکار ضروری مذهب

بیشتر فقیهان معتقدند قبول نداشتن و انکار یکی از ضروریات مذهب شیعه باعث خارج شدن فرد از این مذهب می‌گردد. در مقابل، فقیهانی همچون صاحب حدائق انکار ضروری مذهب را باعث ارتداد می‌دانند؛ برخی دیگر مانند صاحب جواهر، انکار ضروری مذهب از سوی فردی که این مذهب را قبول دارد را مانند انکار ضروری دین و موجب ارتداد می‌دانند و برخی (مانند سید عبدالاعلی سبزواری) معتقدند انکار ضروری مذهب تنها اگر منجر به انکار رسالت یا توحید شود باعث خروج از دین است.

پانویس

منبع

• فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق، سال اول، شماره ۴و۳، مقاله تلاش غیرضروری برای تبیین ضروری.
• محمدحسن بن باقر، صاحب جواهر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
• صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، میرزا جواد تبریزی، چاپ اول، دفتر نشر برگزیده، ۱۴۱۸ق.
• مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، سید عبدالاعلی سبزواری، چاپ اول، نشر دارالتفسیر، ۱۴۳۰ق.
• فرهنگ فقه فارسی، زیر نظر آیت الله سید محمود شاهرودی، انتشارات مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
• الموسوعة الفقهیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
• الموسوعة الفقیهة المیسّره، محمدعلی انصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.